Nawigacja

Komunikaty

POMNIK GEN. BOLESŁAWA ROI W SACHSENCHAUSEN UROCZYSTE ODSŁONIĘCIE NA MIĘDZYNARODOWYCH OBCHODACH 77. ROCZNICY WYZWOLENIA OBOZU

1 maja br. o godz. 14.00 nastąpi uroczyste odsłonięcie pomnika generała brygady Bolesława Jerzego Roi na terenie muzeum niemieckiego obozu koncentracyjnego Sachsenchausen (Niemcy), w ramach międzynarodowych obchodów w 77. rocznicę jego wyzwolenia.

  • gen. Bolesław Roja/ fot. NAC
    gen. Bolesław Roja/ fot. NAC
  • Pomnik gen. Bolesława Roi/ fot. Zbiory Kontin sp. z o.o
    Pomnik gen. Bolesława Roi/ fot. Zbiory Kontin sp. z o.o

W uroczystości wezmą udział, między innymi, zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski, zastępca dyrektora Biura Upamiętniania Walki i Męczeństwa Joanna Piskorz oraz naczelnik Delegatury IPN w Kielcach dr Dorota Koczwańska-Kalita. Po okrutnych torturach, gdy jedyną odpowiedzią na pytanie niemieckich oprawców: „A teraz kim jesteś?” miało być podanie numeru obozowego, Bolesław Roja, w ostatnich słowach, odparł: „Byłem i umrę polskim generałem”. Gen. Bolesław Roja, wybitny dowódca legionowy, bohater I wojny światowej, jeden z czterech sygnatariuszy rozkazu o powołaniu niepodległego Wojska Polskiego, dowódca w wojnie polsko-bolszewickiej, a następnie polityk został zamordowany w Sachsenchausen 27 maja 1940 r.

Uroczystość odsłonięcia pomnika gen. Bolesława Roi była pierwotnie zaplanowana w ramach międzynarodowych obchodów wyzwolenia niemieckiego Obozu KL Sachsenhausen na 22 kwietnia 2020 r., kiedy to mijała 75. rocznica tamtego wydarzenia. W związku z sytuacją sanitarną wszystkie ceremonie z udziałem gości zostały odwołane. Pomimo trudności, wynikających z sytuacji epidemicznej, udało się jednak w terminie postawić pomnik generała Roi na terenie byłego obozu KL Sachsenhausen.
 
Pomnik stanął obok upamiętnienia poświęconego gen. Stefanowi Roweckiemu ps. Grot, w okolicach budynku komendantury obozu. Obaj oficerowie związani byli z miastem Kielce, które od lat prowadzi współpracę z instytucjami pamięci w Berlinie. W styczniu 2018 roku środowisko kombatantów i byłych więźniów obozów koncentracyjnych, skupione w Stowarzyszeniu Pamięci Narodowej „Czwartak” w Kielcach zwróciło się do Prezydenta Kielc z prośbą o podjęcie rozmów z władzami Muzeum i Miejsca Pamięci KL Sachsenhausen w sprawie upamiętnienia generała Bolesława Jerzego Roi. Pomnik powstał przy współpracy Urzędu Miasta Kielce oraz Instytutu Pamięci Narodowej, który współfinansował upamiętnienie.
 
Rozmowy z partnerami z Niemiec trwały blisko dwa lata. W tym czasie Miasto Kielce we współpracy z SPN „Czwartak”, Muzeum i Miejscem Pamięci KL Sachsenhausen oraz historykami z Polski zebrało obszerny materiał źródłowy dokumentujący życie i okoliczności śmierci generała. 16 grudnia 2019 roku wpłynęła zgoda Rady Pamięci Regionu Brandenburgia, która opiniowała wniosek Miasta Kielce o upamiętnienie generała.
 
Kluczowa dla realizacji zadania była pomoc Instytutu Pamięci Narodowej, który podjął się współfinansowania wykonania i budowy upamiętnienia. Czas instalacji pomnika zbiegł się z 75. rocznicą wyzwolenia obozu oraz 80. rocznicą śmierci generała Roi w KL Sachsenhausen.
 
Dla inicjatorów upamiętnienia postać generała Roi jest szczególna. Był on jednym z najważniejszych dowódców legionowych. Twórca słynnego 4. Pułku Piechoty Legionów Polskich, sformowanego na wiosnę 1915 roku, stacjonującego w okresie międzywojennym w Kielcach. Z tej jednostki w marcu 1939 roku na Westerplatte został wysłany pluton wartowniczy w sile blisko 68 żołnierzy.
 
Z tych samych powodów co w 2020 także w kolejnym roku nie udało się dokonać uroczystego odsłonięcia pomnika gen. Bolesława Roi. Jednak inicjatorzy jego powstania - Miasto Kielce oraz Instytut Pamięci Narodowej, we współpracy z Muzeum i Miejscem Pamięci KL Sachsenhausen zorganizowali online międzynarodową konferencję popularnonaukową pt.: Polscy więźniowie w KL Sachsenhausen. Upamiętnienie generała Bolesława Roi.

Link do pobrania broszury o gen. Bolesławie Roi w j. polskim:

https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/publikacje-edukacyjne-i/142745,Boleslaw-Roja.html

Link do pobrania broszury o gen. Bolesławie Roi w j. niemieckim:

https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/publikacje-edukacyjne-i/144908,Boleslaw-Roja-wersja-niemiecka.html

Zapis konferencji popularnonaukowej online, 16 czerwca 2021 r. - „Polscy więźniowie w KL Sachsenhausen. Upamiętnienie gen. Bolesława Roi” (1.40 godz.), w j. polski i j. angielskim:

https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/145204,Miedzynarodowa-konferencja-Polscy-wiezniowie-w-KL-Sachsenhausen-Upamietnienie-ge.html


Biogram gen. Bolesława Roi zredagowany przez dr Aleksandrę Kozłowską.

Bolesław Roja przyszedł na świat 4 IV 1876 r. we wsi Bryńce Zagórze, pow. Bóbrka (obecnie w obwodzie lwowskim na Ukrainie) jako syn Marii i Józefa. Ojciec prowadził gospodarstwo, wykonywał również zawód leśnika. Przyszły generał należał do wyjątków, jakimi wśród generalicji okresu II Rzeczypospolitej były osoby pochodzenia chłopskiego.
Późniejszy legionista, generał i polityk, pobierał naukę w gimnazjach we Lwowie i Krakowie oraz szkole kadetów w Wiener Neustadt koło Wiednia. Następnie służył w armii austro-węgierskiej. Pracował dla wywiadu austriackiego. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. prowadził szkolenie wojskowe Drużyn Sokolich. Wkrótce rozpoczął służbę w Legionach Polskich, najpierw w szeregach 2 pułku piechoty. Jednostka ta wchodziła w skład II Brygady legionowej, nazywanej później Żelazną lub Karpacką. Wraz z 2 pułkiem Bolesław Roja brał udział w ciężkich walkach pod Mołotkowem i Rafajłową. Wiosną 1915 r. stanął na czele 4 pułku piechoty, utworzonego pod Piotrkowem Trybunalskim W tym czasie został podpułkownikiem. Na przełomie lipca i sierpnia 1915 r. wziął udział w słynnym boju pod Jastkowem, koło Lublina, uważanym za chrzest bojowy czwartaków. W listopadzie tego roku otrzymał awans na stopień pułkownika.
Na przełomie 1915 i 1916 r. czwartacy stacjonowali pod Optową nad Styrem. Powstałe tam obozowisko legionowe nazwano na cześć dowódcy 4 pułku piechoty „Rojowym Osiedlem”. W 1916 r. Bolesław Roja był członkiem słynnej Rady Pułkowników, nieformalnego organu doradczego przy Komendzie Legionów Polskich. W pierwszych dniach lipca tego roku wziął udział w bitwie pod Kostiuchnówką, największej bitwie legionowej I wojny światowej. Po kryzysie przysięgowym w 1917 r. znalazł się ponownie armii austro-węgierskiej. W listopadzie 1918 przebywał w Krakowie biorąc udział w przejmowaniu władzy przez Polaków. Otrzymał za to nominację na stopień generała brygady.
W latach 1919-1920  B. Roja brał czynny udział w walkach o nowe granice odrodzonego państwa polskiego. W 1922 r. przeniesiono go w stan spoczynku. Rok później został zweryfikowany w stopniu generała dywizji. W latach 20. i 30. XX w. zajmował się działalnością polityczną. W 1928 r. B. Roja został posłem z ramienia Stronnictwa Chłopskiego. Wcześniej zwolennik Józefa Piłsudskiego, z czasem znalazł się w gronie jego przeciwników. Po śmierci marszałka krytykował rządy sanacyjne. W 1937 r. doprowadziło to do internowania generała i przetrzymywania na oddziale psychiatrycznym szpitala wojskowego.
Za swoje zasługi wojenne Bolesław Roja został odznaczony m. in. Orderem Wojennym Virtuti Militari, klasy V oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych.
We wrześniu 1939 r. generał miał 63 lata. Był już wówczas schorowanym człowiekiem. Nie powstrzymało go to jednak od działalności podziemnej na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. Prawdopodobnie to właśnie ona doprowadziła do jego aresztowania w marcu 1940 r. Był więziony na Pawiaku , skąd 3 maja został wywieziony i dzień później znalazł się w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Nadano mu numer obozowy: 23982. Okoliczności jego śmierci przerażają. Niemcy - wiedząc, że to polski generał w stanie spoczynku - szczególnie dręczyli Bolesława Roję. Został zamordowany 27 V 1940 r. w bestialski sposób. Jak wspominał o. Henryk Maria Malak: „Generała Roję wykończono wczoraj  na ulicy przed barakiem. Zadusił go młody esesman, przydeptując mu gardło. – Patrzcie! Tak kończy polski generał”. Symboliczny grób B. Roi znajduje się na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.
W 2006 r. na osiedlu Nowy Bukowiec, w podwarszawskim Legionowie odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Bolesławowi Roi. Generał uważany jest za „ojca chrzestnego” Legionowa. Taką bowiem nazwę nadał koszarom w Jabłonnie, oddając w ten sposób cześć polskim legionistom.

dr Aleksandra Kozłowska
 

 

do góry