Instytut Pamięci Narodowej Lubelskie obchody Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych – 28 lutego – 6 marca 2020 - Aktualności -

Obchody Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych rozpoczęły się 28 lutego konferencją popularnonaukową w lubelskim IPN. Konferencję otworzył dyrektor Oddziału IPN Lublin Marcin Krzysztofik oraz dr Daniel Piekaruś z Oddziałowego Archiwum IPN Lublin. 

Jako pierwszy wykład wygłosił Grzegorz Makus (Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN Lublin). Historyk opowiadał o okolicznościach śmierci ppor. Leona Taraszkiewicza ps. Jastrzęb - żołnierza polskiego podziemia antykomunistycznego, który działał w okolicach Włodawy. 

Po nim wystąpił dr Krzysztof Busse (Delegatura IPN w Radomiu). Tematem jego wystąpienia była działalność oo. bernardynów z Radecznicy wspierająca żołnierzy II Inspektoratu Zamojskiego AK, a także próby infiltracji zakonników przez funkcjonariuszy aparatu komunistycznego. 

Aneta Kołtun (Oddziałowe Archiwum IPN w Lublinie) opowiedziała o miejscach w Lublinie, w których katowano Żołnierzy Wyklętych. Wiele z nich znajduje się w centrum miasta. Prelegentka wyraziła nadzieję, że mijając w drodze do pracy, szkoły pomyślimy o tym, co działo się tam przeszło 70 lat temu. 

Na końcu głos zabrali: Artur Piekarz (naczelnik Oddziałowego Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN Lublin) oraz Łukasz Pasztaleniec (Oddziałowe Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN Lublin). Szef lubelskich poszukiwaczy  zajął się temat prac poszukiwawczo-ekshumacyjnych na Lubelszczyźnie. Pokazał uczestnikom jak od kulis wygląda praca osób szukających ofiar reżimów totalitarnych. Z kolei Łukasz Pasztaleniec opowiedział o przypadkach poszukiwań żołnierzy polskiego podziemia antykomunistycznego z Lubelszczyzny, którzy zostali zamordowani w innych rejonach Polski.

Poniżej zapis wideo z wystąpień prelegentów. 

W gablotach zaprezentowano broń, dokumenty i zdjęcia związane z okresem powojennego podziemia antykomunistycznego w Polsce. Swoją ekspozycję zaprezentował także Narodowy Bank Polski Oddział Okręgowy w Lublinie. 

29 lutego w Zespole Szkół nr 1 im. Władysława Grabskiego w Lublinie odbył się turniej piłki nożnej, organizowany z okazji Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, podczas którego uczestnicy oddali hołd Wyklętym. Oficjalnego rozpoczęcia turnieju dokonał dyrektor IPN Lublin Marcin Krzysztofik oraz płk Arutr Jasinskas zastępca dowódcy Brygady Wielonarodowej w Lublinie. Szef lubelskiego IPN przypomniał w zarysie dzieje polskiego podziemia antykomunistycznego. Płk Jasinskas odniósł się natomiast do wspólnej historii, która łączy kraje Europy Środkowo-Wschodniej. 

Mecz finałowy rozpoczął por. Jan Jabłoński ps. Fiat. Kombatant wspólnie z szefem lubelskiego IPN, posłem Przemysławem Czarnkiem oraz płk. Michałem Małyską (szefem sztabu Brygady Wielonarodowej w Lublinie) dokonali aktu dekoracji najlepszych drużyn, króla strzelców, najlepszego bramkarza oraz najbardziej wartościowego gracza turnieju. 

Klasyfikacja: 

1. Urząd Miasta Lublina
2. IPA Komenda Miejska Policji w Lublinie
3. 19. Lubelska Brygada Zmechanizowana
4. Brygada Wielonarodowa w Lublinie
5. IPN Lublin
6. Absolwenci KUL i Przyjaciele
7. Delegatura ABW w Lublinie
8. Studencki Klub Myśli Społeczno-Politycznej im. Zygmunta Balickiego (UMCS).

Organizatorami turnieju byli: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie, Brygada Wielonarodowa w Lublinie i Zespół Szkół nr 1 im. Władysława Grabskiego w Lublinie.

1 marca uroczystości upamiętniające Żołnierzy Wyklętych w Lublinie rozpoczęły się od złożenia kwiatów przy Mogile-Pomniku Zamordowanych na Zamku Lubelskim w latach 1944-1954 na cmentarzu przy ul. Unickiej. Tam również delegacja IPN Lublin złożyła kwiaty na mogile Antonie Kopaczewskiego ps. „Lew”, żołnierza Armii Krajowej i partyzanta antykomunistycznego.

Następnie obchody przeniosły się na Zamek Lubelski, gdzie pod tablicą upamiętniająca zamordowanych w więzieniu na Zamku oraz pod pomnikiem „Zaporczyków” złożono kwiaty i zapalano znicze. Więzienie na Zamku Lubelskim funkcjonowało w latach 1944-1954. Szacuje się, że zamordowano tam około 300 żołnierzy polskiego antykomunistycznego podziemia niepodległościowego. Większość z nich wywieziono na cmentarz przy ul. Unickiej w Lublinie i wrzucono do bezimiennych dołów grobowych. W tych miejscach chowano później innych zmarłych. Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie prowadzi prace poszukiwawczo-ekshumacyjne w tym miejscu. Do tej pory udało się wydobyć i zidentyfikować 12 bohaterów z Unickiej. 

Delegacje IPN Lublin, Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego, Urzędu Miasta Lublina oraz służb mundurowych złożyły kwiat pod pomnikami Narodowych Sił Zbrojnych i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Ostatnim punktem uroczystości była msza św. w intencji Żołnierzy Wyklętych w Kościele pw. Świętej Rodziny w Lublinie.

2 marca w uroczystościach wzięli udział uczniowie szkół – najpierw w Lublinie, a później w Hrubieszowie. Na budynku Zespołu Szkół nr 1 w Hrubieszowie została odsłonięta tablica poświęcona Podziemnej Organizacji Młodzieży Polskiej,  zawiązanej przez uczniów ówczesnego hrubieszowskiego Technikum Mechanicznego i Gimnazjum Rolniczego.

Wydarzenie uświetnił wokalno-słowny hołd artystyczny młodzieży do członków konspiracyjnej organizacji młodzieżowej. Głos zabrał również dyrektor IPN Lublin Marcin Krzysztofik. Przytoczył on fakty dotyczące działalności młodzieżowych podziemnych organizacji, które zawiązywały się po 1945 r. - To była spontaniczna odpowiedź na niszczenie przez komunistów Polski. Stanowiła obronę niezależności i wolności - Mówił szef lubelskiego IPN. O zabranie głosu poproszona została również wdowa po jednym z uczniów należących do organizacji konspiracyjnej. Wspominała, że jej zmarły mąż był okrutnie traktowany przez aparat komunistyczny - Kłuli go szpilkami i bili po piętach - powiedziała.

Podziemna Organizacja Młodzieży Polskiej (POMP) działała od września 1949 r. do sierpnia 1950 r. Na jej czele stał uczeń hrubieszowskiego Technikum Mechanicznego Bronisław Sarzyński „Kmicic”, a jego zastępcą został Zygmunt Urbaniak. Związek grupował głównie uczniów tej placówki i miejscowego Gimnazjum Rolniczego. POMP łączyła w swoim programie politycznym kwestie religijne i patriotyczne w myśl hasła: „Wiara, Niezawisłość, Wolność”. Jednym z jej głównych zadań był kolportaż antykomunistycznych ulotek na terenie Hrubieszowa. Wzywano w nich do podjęcia oporu i przygotowania się do walki z nowym okupantem:

„Polscy Żołnierze!!! Zbliża się dzień, kiedy mężnie staniemy na polu walki, będziemy stawiali naszą młodą pierś przeciwko temu, który nasz kraj wziął pod opiekę swoich ciernistych skrzydeł”.

W rocznicę urodzin Józefa Stalina jej członkowie zniszczyli związane z obchodami dekoracje w szkołach. Uczniowie z POMP nie prowadzili działalności wojskowej. Sama formacja miała strukturę komórkową, w miarę wzrostu liczby członków powstawały tzw. kadry (trójki), których w szczytowym momencie funkcjonowania było cztery. Na ich czele stali: Zygfryd Kuźmiński, Tadeusz Pachla, Zygmunt Baran i Józef Borzęcki. Każdy z rozpoczynających działalność podpisywał deklarację członkowską, jako „dowód świadomego wstąpienia do służby”. Aresztowania członków POMP rozpoczęły się w lipcu 1950 r.  W ich trakcie w ręce funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa wpadło archiwum organizacyjne. Znajdowały się w nim: Księga kadry POMP, Księga rozkazów Głównego Dowództwa POMP oraz raporty i rozkazy organizacji. Józef Borzęcki stanął przed Wojskowym Sądem Rejonowym (WSR) w Lublinie na sesji wyjazdowej w Zamościu 30 grudnia 1950 r., otrzymując wyrok 10 lat więzienia. Tego samego dnia zostali również skazani Władysław Olecki – na 6 lat, Edmund Lejnweber – na 5 lat, oraz Zygmunt Urbaniak – na 10 lat. Trzeba zaznaczyć, że Józefa Borzęckiego i Władysława Oleckiego sądzono w odrębnych procesach. 29 grudnia karę 5 lat więzienia orzeczono wobec Tadeusza Kosika. Bronisław Sarzyński zdołał zbiec z aresztu UB i ukrywał się do lutego 1951 r. kiedy to ponownie został aresztowany. Rozprawa w sprawie Bronisława Sarzyńskiego odbyła się 27 czerwca 1951 r. Został on wówczas skazany na 12 lat pozbawienia wolności. Każdemu ze skazanych postawiono zarzut usiłowania obalenia przemocą ustroju Polski Ludowej.

Warto również wspomnieć o drugiej organizacji istniejącej w Hrubieszowie a mianowicie o Polskiej Młodzieży Walczącej. Jej założycielem był uczeń ówczesnego Gimnazjum Handlowego, Jerzy Wachowski, a członkami wychowankowie tej szkoły oraz uczniowie Gimnazjum Ogólnokształcącego. Prowadzili oni działalność propagandową, starając się wpłynąć na miejscowe społeczeństwo, rozwieszając ulotki oraz wysyłając anonimowe listy do aktywnych działaczy partyjnych z PZPR i zetempowskich (ZMP). We wrześniu i grudniu 1950 r. także oni zostali skazani na kary od dwóch do ośmiu lat więzienia.

3 marca, o godz. 11, w Sali Błękitnej Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego (ul. Spokojna 4) odbyła się konferencja popularnonaukowa, podczas której uczniowie z lubelskich szkół dzięki Grzegorzowi Makusowi (Odziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN Lublin) poznali zarys dziejów podziemia antykomunistycznego w Polsce w latach 1944-1956. Z wykładu Pawła Skroka (Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN Lublin) Dowiedzieli się także jak przywracana jest pamięć o Wyklętych.

Przeprowadzony został także quiz, którego pytania dotyczyły wcześniej wysłuchanych wykładów. Na końcu wystąpił Norbert „Smoła” Smoliński z koncertem „Cześć i chwała bohaterom!”.

6 marca – na dzień przed 71. rocznicą wykonania wyroku śmierci na mjr. Hieronimie Dekutowskim ps. „Zapora” odbędą się uroczystości poświęcone pamięci „Zapory” i jego podkomendnych.

Program

Wtorek, 3 marca, g. 11.00
Lubelski Urząd Wojewódzki, Sala Błękitna, ul. Spokojna 4

Sesja historyczna „Bohaterowie tacy jak Wy”

• Grzegorz Makus (OBEN IPN Lublin) – „Ostatnie Polskie Powstanie”. Zarys dziejów podziemia antykomunistycznego w Polsce 1944-1956
• Paweł Skrok (OBEN IPN Lublin) - „Dzieci Wolnej, Niepodległej, Świętej”. Przywracania pamięci o Żołnierzach Wyklętych
• Przeprowadzenie quizu Kahoot wśród uczestników konferencji
• Koncert „Cześć i chwała Bohaterom!” – Norbert „Smoła” Smoliński

Organizatorzy: IPN Lublin, Lubelski Urząd Wojewódzki.

Piątek, 6 marca

• 10.00 Msza Św. w intencji mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora” i jego podkomendnych, Kościół Garnizonowy, al. Racławickie 20;
• 11.15 Uroczyste złożenie kwiatów na symbolicznej mogile mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora” i jego podkomendnych. Cmentarz przy ul. Białej 3 w Lublinie;
• 11.30 Uroczyste złożenie kwiatów pod pomnikiem mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora” i jego podkomendnych. Skwer przed XXIX Liceum Ogólnokształcącym w Lublinie im. cc. mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora”, ul. Lipowa 25.