Instytut Pamięci Narodowej Ekspozycja wystawy IPN „TU rodziła się opozycja. Między Czerwcem ’76 a Sierpniem ’80” – Radom, 10 września-16 listopada 2021 - Aktualności -

10 września 2021 r. oPlacu Jagiellońskim w Radomiu odbyło się uroczyste otwarcie wystawy plenerowej IPN „TU rodziła się opozycja. Między Czerwcem ’76 a Sierpniem ’80”. Ekspozycja ukazuje działalność opozycji antykomunistycznej w Polsce, w okresie zapoczątkowanym radomskim protestem robotniczym, a zakończonym powstaniem „Solidarności”. Wystawa eksponowana będzie do 16 listopada 2021 r. Składa się z paneli obejmujących wszystkie regiony Polski.

Wydarzenie poprowadził dyrektor IPN Lublin Marcin Krzysztofik. Otwarcia ekspozycji dokonał dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN Adam Hlebowicz. Głos zabierali: ks. Czesław Sadłowski i Józef Śreniowski - opozycjoniści demokratyczni z czasów PRL związani z KOR oraz Bogusław Bek z Delegatury IPN Radom. Przemówienie do zebranych wygłosił także Poseł na Sejm RP Andrzej Kosztowniak.

* * *

Ekspozycja została przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej z okazji 45. rocznicy protestów robotniczych w czerwcu 1976 r. w Radomiu, Ursusie i Płocku.

W czerwcu 1976 r. władze komunistyczne zapowiedziały podwyżki cen, obejmujące podstawowe artykuły spożywcze. Spauperyzowane społeczeństwo odpowiedziało 25 czerwca, gdy zastrajkowało 97 zakładów pracy. W Radomiu, Ursusie i Płocku robotnicy wyszli na ulice. W pracownicy zakładów Ursus rozkręcili tory i uniemożliwili ich szybką naprawę wepchniętą w wyrwę lokomotywą. Setki uczestników protestów było bitych, aresztowanych lub skazanych na więzienie, a ponad 1500 zwolnionych z pracy. W wyniku pobicia przez Milicję Obywatelską zmarł kilka dni później przypadkowy przechodzień Jan Brożyna, a w połowie sierpnia zmarł w wyniku pobicia przez Służbę Bezpieczeństwa ks. Roman Kotlarz. Do najgwałtowniejszych starć z MO i ZOMO doszło w Radomiu, gdzie protestujący podpalili budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Szacuje się, że w czerwcu 1976 r. w różnych formach sprzeciwu wobec działań władz uczestniczyło w sumie około 80 tys. osób. Najwięcej w Radomiu – blisko 21 tys. oraz Ursusie – ponad 14 tys.

Represje, które spadły na protestujących i dotknęły ich bliskich, zrodziły spontaniczne akcje pomocy materialnej, medycznej i prawnej. Pomoc represjonowanym robotnikom, którą natychmiast rozpoczęła 1 Warszawska Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta zaowocowała powstaniem Komitetu Obrony Robotników, pierwszej jawnej organizacji opozycyjnej w PRL.

Po niej zaczęły się formować kolejne ośrodki opozycji demokratycznej: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolne Związki Zawodowe, Studenckie Komitety Solidarności, Konfederacja Polski Niepodległej, Ruch Młodej Polski. Powstawały też organizacje o znaczeniu regionalnym, jak np. w Krakowie Chrześcijańska Wspólnota Ludzi Pracy, Instytut Katyński, Akcja na rzecz Niepodległości czy Prywatna Inicjatywa Krakowska, a także instytucje samokształceniowe, jak Uniwersytet Latający czy Towarzystwo Kursów Naukowych. Narodził się również drugi obieg wydawniczy, który naruszał komunistyczny monopol informacyjny.

Jawna opozycja nie miała charakteru masowego, ale bez niej niemożliwy byłby zryw Sierpnia ’80 – to z jej doświadczeń korzystała „Solidarność”.

Polecamy portal IPN „Polskie miesiące” – Czerwiec 1976