E-Księgarnia
Uroczystości rozpoczęły się od złożenia kwiatów i zapalenia zniczy na grobie Teresy Grodzińskiej, który znajduje się na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Limanowskiego w Radomiu. Następnie uczestnicy wydarzenia przeszli do radomskiego kościoła garnizonowego, gdzie odbyła się msza św. w intencji bohaterskiej sanitariuszki z udziałem chóru i solistów Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego
Teresa Grodzińska urodziła się 20 grudnia 1899 r. w Jaszowicach koło Radomia w patriotycznej rodzinie ziemiańskiej Feliksa Grodzińskiego i Bronisławy z Arkuszewskich. W czasie I wojny światowej była działaczką młodzieżowych organizacji niepodległościowych, założyła w Radomiu żeńską drużynę harcerską. Na wojnę poszła jako ochotniczka. Zasłynęła odwagą i poświęceniem dla innych, m.in. przenosiła rannych – jak podaje wniosek o odznaczenie jej orderem Virtuti Militari – „przez płonący most na rzece Huczwie, ostrzeliwany przez 3 nieprzyjacielskie karabiny maszynowe”, i to w sytuacji, gdy zdrowi żołnierze już się wycofali. Kilka dni później, gdy kończyła ekspediowanie ostatnich rannych żołnierzy, wpadła w ręce bolszewików. Uwięziona w stodole, przez kilka godzin samotnie broniła się siekierą przed atakującymi ją żołnierzami wroga, zabijając dwóch z nich, za co potem została brutalnie zamordowana.
Postawę Teresy Grodzińskiej, nawet w tamtych czasach, mimo toczącej się wojny, uznano za niezwykle wyróżniającą się na tle dziesiątków tysięcy innych, a jej los, nawet przy ówczesnej skali bolszewickiego okrucieństwa, wyróżniał się tak bardzo, że gdy tylko Wojsko Polskie odbiło teren, gdzie zginęła, natychmiast ekshumowano jej szczątki i mimo toczących się walk na początku września 1920 r. pochowano w Chełmie z napisem na grobie „Cześć Ci, Męczennico”. Już 11 września 1920 r. wojsko wystąpiło o odznaczenie jej Złotym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari, zaś 18 września 1920 r. przeniesiono jej szczątki do Radomia i zorganizowano uroczysty wojskowy pogrzeb z honorami. Trumnę wieziono na lawecie, w kondukcie, jak podają przekazy, szło całe miasto, w tym uratowani przez Grodzińską żołnierze.
Była pierwszą kobietą i jedną z pierwszych osób odznaczonych przez II Rzeczpospolitą Orderem Virtuti Militari oraz jedną z dwu kobiet odznaczonych nim w czasie trwania wojny – do traktatu ryskiego (18 III 1921 r.). Order ten, za dokonania wojenne z lat 1914–1921, otrzymały zaledwie 42 kobiety (na ok. 8300 odznaczonych). W 1926 r. imieniem Teresy Grodzińskiej nazwano jedną z sal Wojskowego Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie (gdzie odbyła kurs sanitariuszki i podjęła decyzję pójścia jako ochotniczka na front) oraz umieszczono w szpitalu tablicę pamiątkową. Zarówno sala, jak i tablica zostały zniszczone w czasie II wojny światowej.
Po wojnie pamięć o Teresie Grodzińskiej nie tylko nie była kontynuowana, ale wręcz była niszczona. Wypatrzono i rozbito nawet dwie poświęcone jej tabliczki znajdujące się w murze cegiełkowym zamku na Wawelu, w tym tabliczkę ufundowaną przez 4 Pułk Piechoty Legionów.
Dopiero w latach 1990 zaczęto przywracać pamięć o Grodzińskiej. W 1997 r. udało się przywrócić w miejsce dwóch jedną tylko „połączoną” tabliczkę na Wawelu, a w 2008 r. jej imieniem nazwano ulicę w Radomiu. W 2007 r. przywrócono tablicę w III LO w Radomiu, gdzie jest upamiętniona, a młodzież z udziałem aktora Adama Ferencego wystawiła sztukę o niej „Kamienie mówić będą”. Była główną bohaterką widowisk rekonstrukcyjnych organizowanych w ostatnich 10 latach w Zakrzewie, Radomiu, Taczewie i Stefankowicach. 8 września 2019 r. w Stefankowicach koło Hrubieszowa odbyła się uroczystość (włączona w Europejskie Dni Dziedzictwa) posadzenia poświęconego Grodzińskiej drzewka.
Po latach celowego przemilczania Teresa Grodzińska powinna stać się na nowo ogólnopolskim symbolem bohaterskiej postawy w wojnie polsko-sowieckiej 1919–1920, takim jakim dla czasów konspiracji powojennej jest dziś „Inka”.
Organizatorzy:
Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie – Delegatura IPN w Radomiu
Ordynariat Polowy Wojska Polskiego
Miasto Radom
42. Baza Lotnictwa Szkolnego w Radomiu
Parafia Wojskowa pw. św. Stanisława Biskupa w Radomiu